در خدمت برادران باش

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

مَنْ کانَ فِى حاجَةِ أَخِیْةِ الْمُسْلِم کَانَ اللهُ فِى حَاجَتِهِ(1)

ترجمه

کسى که در راه انجام حاجات و نیازمندى هاى برادران دینیش کوشش کند، خداوند در راه انجام حاجات او خواهد بود.

شرح کوتاه

   مردم غالباً فکر مى کنند که اگر به حلّ مشکلات دیگران بپردازند از پیشرفت در زندگى مى مانند، در حالى که منطق اسلام غیر از این است، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) در حدیث بالا مى فرماید، تو در راه حلّ مشکلات مردم، و رفع نیازمندى هاى آنها بکوش، خداوندى که قدرتش مافوق قدرت تو و همه قدرتهاست به تو کمک مى کند و مشکلات تو را حل مى نماید. این موضوع را با چشم خود دیده ایم که افرادى که به دیگران کمک مى کنند مشکلاتشان به طور عجیبى حل مى شود و این یک موهبت الهى است.

---

1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 286.

درس شصت و دوّم

اشتباه در زندگى

على(علیه السلام) مى فرماید:

لا تُشْغِلْ قَلْبَکَ الْهَمَّ عَلَى مافاتَ فَیُشْغِلَکَ عَنِ الإِستِعْدادِ بِما هُوَ آت(1)

ترجمه

قلب خود را به اندوه براى گذشته مشغول نکن که از آمادگى ها براى آینده درمانى.

شرح کوتاه

   کمتر کسى پیدا مى شود که اشتباهاتى در زندگى مرتکب نشود و فرصت هایى را از دست نداده باشد، در این جا مردم دو دسته مى شوند; عده اى دائماً وقت خود را با افسوس خوردن به گذشته تلف مى کنند و باقیمانده انرژى هاى خود را در این راه از دست مى دهند; ولى عده دیگرى گذشته را تمام شده تلقى کرده به دست فراموشى مى سپارند و تنها از آن درس هاى عبرتى براى ساختن آینده مى آموزند و تمام قدرت و نیروى خود را متوجه سازندگى امروز و فردا مى کنند. مسلّماً پیروزى از آن این دسته است همان طورى که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث بالا بیان فرموده است.

---

1. نقل از غررالحکم، صفحه 289.

[ 73 ]

درس شصت و سوّم

اسلام جهانگیر مى شود

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

لا یَبْقَى عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ بَیْتُ مَدَر وَلا وَبر إِلاَّ أَدْخَلَهُ اللهُ کَلِمَةَ الأسْلامِ(1)

ترجمه

در روى زمین خانه اى نمى ماند، حتى خانه هاى گلین و خیمه هاى پشیمن، مگر آن که خداوند آیین اسلام را در آن وارد مى کند.

شرح کوتاه

   روز به روز این حقیقت آشکارتر مى شود که جهان بر سر دو راهى است، یا اسلام را مى پذیرد و یا هیچ دینى را نمى خواهد نخواهد پذیرفت، از آن جا که لادینى برخلاف سرشت آدمى است سرانجام به سوى اسلام جلب مى گردد; و هم اکنون موجى از توجه به اسلام نقاط مختلفى از جهان را فرا گرفته است.

   اما تکامل این موضوع به هنگام ظهور حضرت مهدى ارواحنا له الفداء خواهد بود; در آن روز شرک و بت پرستى از دنیا برچیده مى شود و حکومت اسلام سراسر روى زمین را خواهد گرفت، آنچه که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در حدیث بالا بشارت داده است.

---

1. مجمع البیان، تفسیر سوره توبه.

[ 74 ]

درس شصت و چهارم

هیچ گناهى را کوچک نشمر!

امام حسن عسکرى(علیه السلام) مى فرماید:

مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِى لا یُغْفَرُ:لیتنى لا اُؤاخَذُ إِلاَّ بِهَذا!(1)

ترجمه

از گناهانى که بخشوده نخواهد شد، آن است که انسان بگوید: «اى کاش گناه من همین باشد»

شرح کوتاه

   گناهان کوچک بر اثر چند چیز گناه بزرگ مى شوند، از جمله کوچک شمردن و بى اهمیّت دانستن آنهاست، که یکى از وساوس خطِناک شیطانى مى باشد.

   گناهانى که انسان از آنها وحشت دارد و آنها را بزرگ مى شمرد آن قدر خطرناک نیستند زیرا همواره مراقب است که دامن او را نگیرند، اما به هنگامى که آن را کوچک شمرده و وحشت او زایل گشت به آسانى در مسیر آن قرار مى گیرد، و چه بسا تکرار مکرر آن که خود یکى دیگر از عوامل تبدیل گناهان صغیره به کبیره است، براى همیشه او را از سعادت و خوشبختى دور مى سازد، از این گذشته، گناه هرچه باشد. از یک نظر، بزرگ است زیرا شکستن حریم قانون خداوند بزرگ مى باشد.

---

1. تحف العقول، صفحه 366.

[ 75 ]

درس شصت و پنجم

برترى دانش

امام موسى بن جعفر(علیه السلام) مى فرماید:

فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعابِدِ کَفَضْلِ الشَّمسِ عَلَى الْکَواکِبِ(1)

ترجمه

برترى «عالم» از «عابد» همانند برترى خورشید است نسبت به ستارگان.

شرح کوتاه

   ستارگان آسمان تنها خود روشنند اما نمى تواند روشنى چندانى به ما بدهند و راه را براى ما مشخص کنند، اما آفتاب و اشعه طلایى و درخشانش، نه تنها حیات پرور و زندگى آفرین است; بلکه راه را از بیراهه و شاهراه را از پرتگاه به همه ساکنان کرات منظومه شمسى نشان مى دهد، و چنین است فرق عالم و عابد، «این» فقط گلیم خود را از آب بیرون مى کشد و «آن» سعى مى کند که غریق ها را نجات بخشد، و این را نیز مى دانیم که سیّارگان منظومه شمسى از نور آفتاب بهره مى گیرند، و اگر عالمى نبود عابدى هم وجود نداشت.

---

1. تحف العقول، صفحه 307.

[ 76 ]

درس شصت و ششم

حقوق متقابل

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

یَلْزَمُ الْوالِدَیْنَ مِنَ الْحُقُوقِ لِوَلَدِ هِما ما یَلْزَمُ الْوَلدَ لَهُما مِنَ حُقُوقهِما(1)

ترجمه

همان طورى که فرزندان بر اثر ترک حقوق پدر و مارد مسؤولند پدران و مادران نیز در برابر ترک حقوق فرزندان مسؤولیت دارند.

شرح کوتاه

   در دنیا هیچ حقى بدون وظیفه نیست یعنى در کنار هر حقى وظیفه اى وجود دارد و هر اندازه حق بزرگتر باشد وظیفه و مسؤولیت نیز بزرگتر است.

   به همین دلیل پدران و مادران که حق بزرگى بر فرزندان خود دارند - حقى که در قرآن مجید همدوش حق پروردگار ذکر شده - مسؤولیت سنگینى نیز در مقابل آنها دارند; آنها باید لحظه اى از تعلیم و تربیت فرزندان غافل نشوند و تا آن جایى که امکان دارند در سازندگى روح و جسم آنها و نگهدارى آنان از آلودگى هاى فکرى و اخلاقى بکوشند و غوغاى زندگى روزانه آنها را از این وظیفه بزرگ باز ندارد.

---

1. از کتاب اقوال الائمه.

[ 77 ]

درس شصت و هفتم

در راه اطاعت خرج کن تا خرج گناه نکنى!

امام کاظم(علیه السلام) فرمود:

إِیّاکَ اَنْ تَمْنَعَ فی طاعَةِ الله فَتُنْفِقَ مِثْلیْهِ فى مَعْصِیَةِ اللهِ.(1)

ترجمه

از صرف مال در راه اطاعت پروردگار خوددارى مکن که ناچار مى شوى دو برابر آن را در راه معصیت و گناه صرف کنى!

شرح کوتاه

   بسیارند کسانى که مثلا براى هزینه بهداشت خویش سختگیرند و همان سبب مى شود که دو یا چند برابر آن را صرف درمان بیمارى ها کنند!

   این یک قانون عمومى است که اگر انسان در مصارف لازم، از خرج کردن خوددارى کند، براى جبران آن گرفتار هزینه هاى سنگین ترى مى شود.

   کسى که از صرف وقت یا پول براى تعلیم و تربیت فرزند خویش مضایقه کند; باید هزینه هاى کمرشکن اعتیادها و جنایات و انحراف ها، و ندانم کارى هاى او را تحمل کند، و کسانى که از صرف هزینه هایى که به رفع نیازمندى محرومان اجتماع کمک مى کند سرباز زنند باید هزینه هایى که گاهى چندین برابر آن است براى جلوگیرى از حوادث ناشى از آن مصرف کنند و همچنین...

---

1. تحف العقول، صفحه 305.

[ 78 ]

درس شصت و هشتم

بزرگترین بازار تجارت

امام هادى(علیه السلام) مى فرماید:

الدُّنیا سُوْقٌ رَبِحَ فِیْها قَوْمٌ وَخَسِرَ آخَرُونَ(1)

ترجمه

دنیا بازارى است که جمعى در آن سود مى برند و جمعى زیان!

شرح کوتاه

   این جهان نه وطن اصلى انسان است و نه محل سکونت دائم، بلکه تجارتخانه بزرگى است که انسان با سرمایه هاى عظیمى همچون ساعات عمر، نیروى انسانى، مواهب فکرى و عقلى به آن فرستاده شده است تا از آن بهره اى ارزنده براى سعادت ابدى و زندگى جاویدانش بگیرد.

   آنها که فعال و سخت کوش و هوشیارند و پرتلاش و آگاه، از فنون این تجارت بزرگ با خبرند، لحظه اى آرام نیستند و دائماً در تکاپو تا با این سرمایه ها، کالایى ارزنده تر، متاعى جاویدان، سرنوشتى درخشان براى خود و جامعه خود انتخاب کنند، نه آن که در مسیر فساد و تبهکارى و بیهودگى همه را از دست بدهند، و با دستى تهى از آن بیرون روند.

---

1. تحف العقول، صفحه 361.

[ 79 ]

درس شصت و نهم

بلند پایه ترین مردم

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

إنَّ أَعْظَمَ النّاسِ مَنْزلَةً عِنْدَ اللهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَمْشاهُمْ فِى أَرْضِهِ بِالنَّصِیحَةِ لِخَلْقِهِ(1)

ترجمه

بلند پایه ترین مردم در روز رستاخیز کسى است که از همه بیشتر براى خیرخواهى خلق خدا گام برداشته است.

شرح کوتاه

   خدمت به خلق در ردیف بزرگترین عبادات اسلامى است، و یکى از طرق خدمت به خدا این است که انسان مصالح و منافع آنها را همانند مصالح و منافع خودش ببیند، و همان طور که در مورد منافع خود با نهایت دلسوزى رفتار مى کند، درباره منافع و مصالح دیگران نیز کاملا دلسوز باشد، و در حضور و غیاب مردم از خیرخواهى فروگذار نکند.

---

1. نقل از کتاب کافى، جلد 2، صفحه 166.

[ 80 ]

درس هفتادم

سه اصل مهم اجتماعى

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

اَلنَّاسُ سَوَاءٌ کَأَسْنانِ الْمِشْطِ

وَالْمَرْءُ کَثِیْرٌ بِأَخِیْهِ

وَلا خَیْرَ فِى صُحْبَةِ مَنْ لَمْ یَرَلَکَ مِثْلَ الَّذِى یَرَنى لِنَفْسِهِ(1)

ترجمه

مردم (در حقوق اجتماعى) برابرند همانند دندانه هاى یک شانه! یک فرد با داشتن برادران (دینى) جمع کثیرى مى شود.

و همنشینى با آن کس که آنچه براى خود مى خواهد براى تو نمى خواهد سزاوار نیست.

شرح کوتاه

   سه اصل مهم زندگى اجتماعى در حدیث بالا آمده است:

   نخست مساوات و برابرى همه انسانها از هر نژاد و زبان و طبقه در تمام حقوق اجتماعى، دوّم پیوند فرد به اجتماع و اجتماع به فرد که از یک فرد به ضمیمه برادران، جامعه اى مى سازد، سوّم لزوم احترام به منافع دیگران به اندازه منافع خویشتن به عنوان شرط اساسى دوستى و رفاقت.

   و جامعه اى که این اصول سه گانه در آن حکومت نکند نه یک جامعه اسلامى است و نه انسانى.

---

1. تحف العقول، صفحه 274.

[ 81 ]

درس هفتاد و یکم

تندخویى و شتاب زدگى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمودند:

اَلْحِدَّهُ نَوْعٌ مِنَ الْجُنُونِ لاَِنَّ صاحِبَها یَنْدَمُ فَإنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُها مُسْتَحْکَمٌ(1)

ترجمه

تندخویى و شتابزدگى یک نوع دیوانگى است، زیرا صاحب این صفت بزودى از کار خود پشیمان مى شود، و اگر پشیمان نشد، دلیل آن است که جنون او ثابت و مستحکم است.

شرح کوتاه 

اما اگر این گونه افراد حتى پس از مشاهده نتایج سوء کار خود پشیمان نشوند، اینها دیوانگان پا برجا و دائمى هستند.

---

1. نهج البلاغه - کلمات قصار.

[ 82 ]

درس هفتاد و دوّم

زاهدان واقعى

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

اَلزُّهدُ فى الدُّنیا قَصْرُ الأَمَلِ وَشُکْرُ کُلُّ نِعْمَة وَالْوَرَعُ عَنْ کُلِّ ما حَرَّمَ اللهُ(1)

ترجمه

زهد در این جهان به سه چیز است: کوتاهى آرزو، شکرگزارى نعمت ها و پرهیز از حرام.

شرح کوتاه

   بسیارى از مردم در فهم مفهوم زهد اسلامى گرفتار اشتباهند و آن را با بیگانگى و جدایى از زندگى مادى و اجتماعى مرداف مى شمرند و زاهدان واقعى را آنها مى دانند که در انزواى اجتماعى فرو رفته و پشت پا به همه مظاهر زندگى مادى زده اند، و به همین دلیل آن را یک برنامه استعمارى تلقى مى کنند.

   در حالى که زهد واقعى یک مفهوم سازنده اجتماعى دارد که در حدیث بالا به آن اشاره شده:

   پرهیز از غصب حقوق دیگران و اموال نامشروع و حرام، و صرف امکانات مادى در مصارف منطقى و انسانى (که حقیقت معناى شکرگزارى است) و کوتاه ساختن آرزوهایى که غرق شدن در آن، انسان را از همه چیز - جز پول و مقام و شهوت - بیگانه مى سازد.

---

1. تحف العقول.

[ 83 ]

درس هفتاد و سوّم

آزمون شخصیت

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

ثَلاثٌ یُمْتَحَنُ بِهَا عُقُولُ الرِّجالِ هُنَّ المالُ وَالْوِلایةُ وَالْمُصِیبَةُ(1)

ترجمه

سه چیز است که عقل افراد با شخصیت با آن امتحان مى شود: ثروت، مقام، مصیبت.

شرح کوتاه

   آزمون هاى خداوند، وسیله تکامل ها و پیشرفت هاست، و مواد خاصى ندارد، بلکه با هر وسیله اى ممکن است این آزمون صورت گیرد، ولى سه ماده از همه مهم تر است، به هنگامى که مال و ثروتى به دست انسان مى آید آیا عقل خود را گم مى کند و هوش از دست مى دهد یا نه؟

   و به هنگامى که مقامى به او سپرده مى شود آیا ظرفیت او چنان است که همه چیز را فراموش مى نماید یا نه؟

   و نیز هنگامى که حادثه ناگوارى براى او رخ مى دهد، آیا در این موقع جزع و فزع آغاز مى کند و خود را مى بازد و زبان به ناشکرى مى گشاید یا نه؟

   این مهم ترین چیزهایى است که انسان با آن آزمایش مى شود.

---

1. غرر الحکم مادءه ثلاث.

[ 84 ]

درس هفتاد و چهارم

برنامه صحیح براى دنیا و آخرت

امام على ابن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید:

إعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَأنَکَ تعِیشُ أَبَدَاً وإِعْمَلْ لآِ خِرَتِکَ کَأَنَّک تَمُوتُ غَدَاً(1)

ترجمه

براى دنیا آنچنان کار کن که گویا تا ابد زنده اى و براى آخرت آنچنان کار کن که گویا فردا خواهى مرد!

شرح کوتاه

   حدیث فوق چگونگى مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگى مادى و معنوى روشن مى سازد. یک مسلمان مثبت و وظیفه شناس نسبت به مسائل زندگى مادى باید آنچنان محکم کارى و انضباط را رعایت کند که یا همیشه در این جهان مى ماند، و به این ترتیب اهمال کارى هاى ریا کارانه مدعیان زهد را مردود شناخته است.

   و نسبت به مسائل معنوى و آمادگى هاى لازم براى زندگى باید آن قدر حساس و روشن باشد که اگر فردا از این جهان چشم بپوشد، کمبودى نداشته باشد، با آب توبه واقعى دامن خود را از گناه شسته و حقوق مردم را همگى ادا کرده و هیچ نقطه تاریکى در زندگى نداشته باشیم.

---

1. وسایل الشیعه، (طبق نقل اقوال الائمه، جلد 2، صفحه 277).

[ 85 ]

درس هفتاد و پنجم

اثر گناه

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ یَمُوتُ بِالذُّنوبِ أَکْثَرُ مِمَّنْ یَمُوتُ بِالآجالِ وَ مَنْ یَعِیشُ بِالإِحْسانِ أَکْثَرُ مِمَّنْ یَعِیشُ بِالأَ عمارِ(1)

ترجمه

آنها که بر اثر گناه مى میرند از آنها که با مرگ طبیعى از دنیا مى روند بیشترند!، و آنها که بر اثر نیکوکارى عمر مى کنند از آنها که با عمر طبیعى زندگى مى نمایند زیادترند!

شرح کوتاه

   امروز ثابت شده است که سرچشمه قسمت قابل توجهى از بیمارى هاى جسمى، عوامل روحى و معنوى است، و یکى از مهم ترین عوامل ناراحتى روانى فشارهاى شدیدى است که از ناحیه وجدان به خاطر انجام گناه بر روح آدمى وارد مى شود. انسان گناهکار در دادگاه وجدان محاکمه مى شود و با مجازات هاى دردناک معنوى وجدان روبه رو مى گردد و عکس العمل آن در جسم و جان و حتى در مرگ و میرها آشکار مى گردد، بعکس، افراد نیکوکار از درون وجدان خود تشویق مى شوند و همین تشویق معنوى نیرو و نشاط تازه اى به آنها مى دهد و بر طول عمر آنها مى افزاید نتیجه این که گناه عمر را کوتاه، و کار نیک عمر آدمى را طولانى مى سازد.

---

1. نقل از کتاب سفینة البحار.

[ 86 ]

درس هفتاد و ششم

شیعه واقعى

امام باقر(علیه السلام) به یکى از دوستان خود فرمود:

أَبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُ لا یُنالُ ما عِنْدَ اللهِ إِلاَّ بِعَمَل(1)

ترجمه

به شیعیان ما بگو که هیچ کس به مواهب و رحمت هاى الهى نمى رسد مگر با عمل.

شرح کوتاه

   این گفتار امام باقر(علیه السلام) پاسخى است به آنها که تصور مى کنند تنها به عنوان قبول نام تشیع و ابراز عشق به خاندان پیغمبر(صلى الله علیه وآله) مى توانند بزرگترین مقام را در پیشگاه خدا داشته باشند، در حالى که مى دانیم اساس اسلام روى عمل گذشته شده و شیعیان واقعى آنها هستند که برنامه عملى آنان اقتباسى است از برنامه هاى عملى على(علیه السلام) و یارانش و اصولا تشیع از ماده مشایعت به معناى گام برداشت پشت سر کسى است; بنابراین آنها شیعه واقعى خاندان پیغمبرند که پشت سر آنها گام بر مى دارند.

---

1. اصول کافى، جلد 2، صفحه 300.

[ 87 ]

درس هفتاد و هفتم

با چه کسى مشورت کنیم؟

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

لا تُدْخِلَنَّ فِى مَشْوَرَتِکَ بَخِیلا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ

وَیَعِدُکَ الْفَقْرَ وَلا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عن الاُْموِر

وَلا حَرِیصَاً یُزَّیِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ(1)

ترجمه

با افراد بخیل مشورت مکن که تو را از خدمت به خلق خدا باز مى دارند، و از تهیدستى مى ترسانند و با افراد ترسو مشورت مکن که اراده تو را براى انجام کارهاى مهم تضعیف مى کنند و نیز اشخاص حریص را مشاور خود قرار مده که ستمگرى را براى تو زینت مى دهند!

شرح کوتاه

   مشورت از دستورات مهم اسلامى است، ولى به همان اندازه که مشورت با افراد ارزنده، به پیشرفت برنامه هاى صحیح کمک مى کند، مشورت با افرادى که نقاط ضعف روشنى دارند، زیان بخش است; و نتیجه معکوس مى بخشد - به همین دلیل امام(علیه السلام) مؤکداً توصیه مى کند از انتخاب سه دسته به عنوان مشاور مخصوصاً در امور مهم اجتماعى خوددارى شود:

   بخیلان، ترسوها، حریص ها، یکى دست انسان را مى گیرد تا بذل و بخشش از مواهب خداداد نکند، و دیگرى اراده او را سست مى کند و سوّمى انسان را براى حرص و ولع بیشتر - تشویق به تجاوز به حقوق دیگران مى نماید.

---

1. نهج البلاغه، نامه 53.

[ 88 ]

درس هفتاد و هشتم

بالاترین نعمت ها

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

أَجَلُّ النِّعَمِ اَلْعافِیَةُ وَ خَیْرُ مادَامَ فِى الْقَلْبِ اَلْیَقِیْنُ(1)

ترجمه

بالاترین نعمت ها، تندرستى و سلامتى، و بهترین چیزى که مى تواند قلب انسان را پر کند، ایمان به خداست.

شرح کوتاه

   در حقیقت امیرمؤمنان(علیه السلام) انگشت روى بزرگترین نعمت مادى و معنوى گذارده است. سلامت تن نه تنها بزرگترین موهبت الهى است، بلکه سرچشمه همه فعالیت ها و تلاش ها و برکات است، و در میان مواهب معنوى چیزى برتر، و بالاتر از نور یقین و روشنایى ایمان نیست که پرفروغ ترین چراغ راه زندگى و مؤثرترین داروى درمان بیمارى جهل و ذلّت و حقارت و آلودگى است و آرام بخش قلب و جان!

---

1. تحف العقول.

[ 89 ]

درس هفتاد و نهم

امام غائب(علیه السلام)

قِیْلَ لِلصّادقِ عَلَیْهِ السَّلام:

کَیْفَ یَنْتَفِعُ النّاسُ بِالْحُجَّةِ الْغائبِ الْمَستُور؟

قالَ کَما یَنْتَفِعُوْنَ بِالشَّمسِ إذا سَتَرَها السَّحابُ(1)

ترجمه

از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند:

چگونه مردم از وجود امام غائب و پنهان بهره مى گیرند؟

امام فرمود: همان گونه که از آفتاب در پشت ابرها!

شرح کوتاه

   نور آفتاب سرچشمه تمام جنبش هاى حیاتى در روى کره زمین است و هیچ موجود زنده اى بدون آن قادر به ادامه حیات نیست، و همین گونه است نور آفتاب وجود امام و رهبران آسمانى در زندگى معنوى و انسانى بشر.

   آفتاب در پشت ابر، درست مانند یک چراغ در پشت شیشه مات، قسمت قابل توجهى از نور خود را به بیرون مى فرستد و ظلمت شب را از میان مى برد و روى گیاهان و موجودات زنده اثر مى گذارد، همین طور برکات روحانى و معنوى امام(علیه السلام) حتى از پشت پرده غیبت به جهان انسانیّت مى تابد; منتها همان طور که هر عمارتى به اندازه روزنه هاى خود از روشنایى آفتاب استفاده مى کند، بهره مردم از نور آفتاب ولایت نیز متناسب با چگونگى و مقدار ارتباط و پیوند آنها با اوست.

---

1. بحارالنوار، جلد 52، صفحه 92.

[ 90 ]

درس هشتادم

پاى هر سخن منشین!

امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ أَصْغَى إلى نَاطِق فَقَدْ عَبَدَهُ فَاِنْ کَانَ النّاطِقُ عَنِ الله فَقَدْ عَبَدَ اللهَ وَإنْ کانَ النّاطِقُ یَنْطِقُ عَنْ لِسانِ إبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إبْلِیْسَ(1)

ترجمه

کسى که به سخنگویى گوش فرا دهد، او را پرستش کرده است. بنابراین اگر از خدا مى گوید، خدا را پرستش کرده، و اگر از زبان ابلیس مى گوید، ابلیس را پرستیده است!

شرح کوتاه

سخن هرچه باشد و از هرکس باشد اثر دارد; و گوش فرادادن به سخنان این و آن معمولا با تأثیر آن در دل آدمى همراه است، و از آن جا که هدف سخنگویان مختلف است، جمعى سخنگوى حقند و جمع سخنگوى باطل، و خضوع در برابر هریک از این دو گروه یک نوع پرستش است، زیرا روح پرستش چیزى جز تسلیم نیست، بنابراین آنها که به سخنان حق گوش مى دهند، پرستندگان حقند و آنها که سخنگویان باطل گوش فرا مى دهند، پرستندگان باطلند، پس باید از رونق دادن به محفل سخنگویان باطل پرهیز کرد و اجازه نداد که سخنان تاریک آنان از مجراى گوش به اعماق جان برسد.

---

1. کتاب تحف العقول، صفحه 339.

[ 91 ]

درس هشتاد و یکم

شیطان صفتان

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

إذا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ لایُبالِى مَا قالَ أَوْماقِیْلَ فِیْهِ فَإنَّهُ لَبَغیَّةٌ أَوْ شَیْطانٌ(1)

ترجمه

هنگامى که ببینید کسى نسبت به آنچه مى گوید یا درباره او گفته مى شود اعتنایى ندارد، بدانید یا آلوده دامن است یا شیطان.

شرح کوتاه

   فرو رفتن در انواع گناهان کار را به جایى مى رساند که انسان در برابر انواع تهمت ها بى تفاوت مى شود، نه نسبت به آنچه درباره دیگران مى گوید اعتنایى دارد، و نه نسبت به آنچه درباره او بگویند - به هرکس هر نسبتى مى دهد و از هر نسبتى که به او بدهند ناراحت نمى شود - آنها افرادى بى شخصیت و بى ارزش و شیطان صفتند.

---

1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 147.

[ 92 ]

درس هشتاد و دوّم

عید واقعى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

إِنَّما هُوَ عِیْدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ صِیامَهُ وَشَکَرَ قِیامَهُ وَکُلُّ یَوْم لا یُعْصَى اللهُ فیهِ فَهُوَ عَیْدٌ(1)

ترجمه

این روز (روز عید فطر) عید کسانى است که روزه هاى آنها مقبول و عبادت آنها مورد قبول پروردگار واقع شده است; و هر روز که در آن گناه نکنى روز عید است.

شرح کوتاه

   جشن و شادمانى به دنبال یک ماه روزه ماه مبارک رمضان، در حقیقت جشن پیروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست. بنابراین چنین روزى تنها عید کسانى است که در انجام این فریضه بزرگ الهى و درک فلسفه نهایى آن پیروز شده اند، ولى براى روسیاهانى که پاس احترام این ماه با عظمت و برنامه تعلیم و تربیت آن را نگاه نداشتند چیزى جز روز عزا و شرمسارى نیست.

---

1. نهج البلاغه کلمات قصار حکمت 428.

[ 93 ]

درس هشتاد و سوّم

سرمایه هاى ارزشمند

پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

إنَّ اللهَ لا یَنْظُرُ إلَى صُوَرِکُمْ وَلا إلى أَمْوالِکُمْ وَإنَّما یَنْظُر إلى قُلُوبِکُمْ وَ أَعْمالِکُمْ(1)

ترجمه

خداوند به صورت ها و اموال نمى نگرد، بلکه به دلها و اعمال شما نگاه مى کند.

شرح کوتاه

   در حالى که مقیاس ارزشیابى شخصیت افراد در غالب اجتماعات، سرمایه هاى مادّى و امتیازات جسمانى است، اسلام صریحاً مى گوید: انتخاب این امور به عنوان مقیاس سنجش شخصیت، یک انتخاب نادرست است; بلکه آنچه خدا به آن مى نگرد و در ترازوى حقیقت وزن دارد، فکر و عمل است، فکر پاک که سرچشمه اعمالى پاک شود; و در دادگاه پروردگار تنها صاحبان این دو سرمایه پیروزند.

---

1. کتاب محجّة البیضاء، جلد 6، صفحه 312.

[ 94 ]

درس هشتاد و چهارم

دو چیز مایه هلاکت مردم است

امیرالمؤمنین على(علیه السلام) مى فرماید:

أَهْلَکَ النّاسَ إِثْنانِ خَوْفُ الْفَقْرِ وَطَلَبُ الْفَخْرِ(1)

ترجمه

دو چیز مردم را به هلاکت افکنده است، وحشت و ترس از فقر و تمناى افتخارات موهوم!

شرح کوتاه

   اگر درباره علل افزایش تجاوزها، سرقت ها، رشوه خوارى ها، دزدى ها، کم فروشى ها در اشکال مختلف، و همچنین تلاش هاى بى رویه آزمندانه و چپاولگرانه جمع کثیرى از مردم دقت کنیم، مى بینیم که دو عامل فوق اثر عمیقى در پیدایش این رویدادها دارد، عده اى با داشتن همه چیز، فقط به خاطر ترس از فقر و یا به قول خودشان براى تأمین آینده، دست به کار خلافى مى زنند، و جمعى نیز آرامش زندگى و روح خود را فداى چشم هم چشمى ها و جلب افتخارات موهوم مى کنند; در حالى که اگر این دو صفت زشت را رها کنند، به آسودگى زندگى خواهند نمود.

---

1. تحف العقول.

[ 95 ]

درس هشتاد و پنجم

کار خوب کم نیست

امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

لا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقَوى وَ کَیْفَ یَقِلِّ ما یُتقَبَّلُ(1)

ترجمه

کارى که با اخلاص و پرهیزگارى توأم باشد، هر قدر به ظاهر کم باشد، کم نیست، چگونه ممکن است عملى که مقبول درگاه خداست، کم باشد؟!

شرح کوتاه

   قرآن مجید مى گوید: «خداوند تنها اعمالى را مى پذیرد که با تقوا و نیّت پاک همراه باشد»، بنابراین باید بیش از هر چیز به پاکى نیّت و اخلاص و تقوا توجه کرد نه به کمیّت عمل; زیرا چنین عملى هر قدر هم کم باشد، پر ارزش است، چون مقبول درگاه خداست. آیا عملى که مقبول درگاه او باشد، کم محسوب مى شود!؟ کوتاه سخن این که، انبوه اعمال تو خالى و ناخالص و ریا کارانه، بى ارزش است و کم وزن، ذره اى عمل پاک و خالص و صادقانه، پر ارزش است و سنگین قدر!

---

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 201.

[ 96 ]

درس هشتاد و ششم

خطا مکن و عذر مخواه

امام حسین(علیه السلام) فرمود:

إِیَّاکَ وَما تَعتَذِرُ مِنْهُ فَانَّ الْمُؤْمِنَ لا یُسِیئىُ وَ لا یَعْتَذِرُ وَالْمُنافِقُ کُلَّ یَوْم یُسِیئىُ وَ یَعْتَذِرُ(1)

ترجمه

کار بدى مکن که ناگریز از عذرخواهى باشد، زیرا انسان با ایمان، نه بدى مى کند و نه عذر مى خواهد; ولى منافق همه روز بد مى کند و پوزش مى طلبد.

شرح کوتاه

   از هرکسى خطا ممکن است سر زند، ولى افراد با ایمان و منافق در این جا یک فرق دارند، افراد با ایمان مى کوشند کمتر خلاف کنند تا نیازى به عذر خواستن نداشته باشند; زیرا مى دانند عذرخواهى - بالاخره - رو را سفید نمى کند، ولى منافقان پروایى از بدى و تخلّف ندارند و پى در پى پوزش مى طلبند، و این خود یکى از نشانه هاى نفاق است که ظاهرش به حکم عذر خواهى دلیل ندامت است، و باطنش به حکم تکرار دلیل عدم پشیمانى.

---

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 177.

[ 97 ]

درس هشتاد و هفتم

بدترین طرز زندگى

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود:

أَسْوَءُ النَّاسِ مَعَاشاً مَنْ لَمْ یَعِشْ غَیْرَهُ فِى مَعاشِهِ(1)

ترجمه

بدترین مردم - از نظر زندگى اقتصادى - کسى است که به دیگران در معاش خود معاش ندهد و در زندگى او زندگى نکنند.

شرح کوتاه

   یک اقتصاد سالم، اقتصادى است که پیوندهاى اجتماعى را محکم کند و همه افراد جامعه را در بر گیرد، آن جا که رشته هاى مختلف اقتصادى در مسیر منافع افراد معینى قرار مى گیرد، سرطان اقتصادى است، نه اقتصاد سالم; و همان طور که امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود، این بدترین نوع معاش و زندگى اقتصادى است.

---

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 334.

[ 98 ]

درس هشتاد و هشتم

وعده هاى ما بدهى ماست

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود:

إِنَّا أَهْلُ بَیْت نَرَى وَعْدَنا عَلَیْنا دَیْناً کَما صَنَعَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله)(1)

ترجمه

ما خاندانى هستیم که وعده هاى خود را همانند دیون خود مى دانیم، همان طور که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)چنین بود.

شرح کوتاه

   بدهى تنها آن نیست که انسان چیزى را از کسى بگیرد و مقابل آن را بدهکار شود، کسانى که به دیگران وعده مى دهند، در حقیقت کارى به ذمّه مى گیرند و مسؤولیتى را مى پذیرند و در حقیقت یک دین اخلاقى غیر قابل انکارى دارند.

   وفاى به عهد نشانه شخصیّت و ایمان و بزرگى و صدق و راستى و موجب تحکیم مبانى اطمینان عمومى در جامعه، و زنده کننده روح همکارى هاى اجتماعى است; و به همین دلیل در اسلام، فوق العاده روى وفاى به عهد تکیه شده است.

---

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 333.

[ 99 ]

درس هشتاد و نهم

اموال حرام

حضرت امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:

إِنَّ الرَّجُلَ إذا أَصابَ مالا مِنْ حَرَام لَمْ یُقْبَلْ مِنْه حَجُّ و لا عُمْرَةٌ وَلا صِلَةُ رَحِم!(1)

ترجمه

هرگاه انسان، مالى را از طریق نامشروع به دست آورد، نه حج و عمره با آن مال قبول است و نه صله رحم!

شرح کوتاه

   مقدّس بودن هدف - به تنهایى - در منطق اسلام کافى نیست; بلکه مقدّس بودن وسیله وصول به آن نیز لازم است، آنها که دلخوشند کارهاى نیکى انجام مى دهند، اما به وسیله اى که با آن، کار نیک را انجام مى دهند نمى اندیشند، از این حقیقت غافلند که تا وسیله پاک و مقدّس نباشد، هیچ یک از آنها مقبول درگاه خداوند نخواهد شد، زیرا خدا تنها از پرهیزکاران قبول مى کند (انما یتقبل الله من المتقین).

---

1. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 213.

[ 100 ]

درس نودم

تا مى توانى از کسى چیزى مخواه!

حضرت امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

طَلَبُ الْحَوائِج إِلى النَّاسِ مَذَلَّةٌ لِلْحَیاةِ وَمَذَهَبَةٌ لِلْحَیاءِ وَ إِسْتِخفافٌ بِالْوَقارِ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحاضِرُ(1)

ترجمه

تقاضا نزد مردم بردن، خوارى در زندگى است و نابود کننده حیا و سبک کننده شخصیت انسان; و فقرى است که آدمى آن را براى خود فراهم مى سازد.

شرح کوتاه

   بعضى از مردم به گمان فرار از فقر، خود را به دست فقر مى سپارند، و با بردن تقاضاهاى غیر ضرورى به نزد این و آن، خود را وابسته و نیازمند مى سازند و شخصیت انسانى خویش را در هم مى کوبند.

اسلام به پیروان خود دستور مى دهد که تا آن جا که توانایى دارند، روى پاى خود بایستند و از «زندگى اتکالى» بپرهیزند که، بى نیازى بوسیله دیگران، عین نیازمندى است.

---

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 201.